HİTİT MUTFAĞI, HİTİT ALFABESİ

"NINDA-an ezzateni watarra ekutteni"

Dünyanın ilk alfabelerinden birinin olan Sümerlerin kullandığı "çivi yazısı" olduğu bilinir. Yaklaşık 5000 yıl öncesine dayanan bu alfabeyi daha sonra Asur, Elam, Akat, Babil ve Hitit uygarlıkları izlemiştir. Anadolu'da yaşayan Hititler, çağlarına göre görkemli bir uygarlık yaratmışlar ve bu yarattıkları uygarlıklarını çivi yazısıyla günümüze taşımışlar...Ama nice dilbilimci ve oryantyalist, milattan önce 1200'lerde gizemli bir şekilde tarih sahnesinden çekilen hititlerin kullandıkları bu alfabeyi tercüme etmekte çok zorlanmışlar.

 

 

Nihayet, Birinci Dünya Savaşı yılları hengamesinde Viyana’da Asuroloji profesörü olan Bedrich Hrozny Hititçe'nin bir Hint-Avrupa dili olduğunu kanıtlamış. Onbinlerce tablet arasında Hrozny'nin1915’de okuduğu ilk Hititçe cümle şu olmuş: "NINDA-an ezzateni watrra ekutteni" – "ekmeği yiyeceksiniz, suyu da içeceksiniz". Cümlenin başındaki NINDA ideogramının Sümerce "ekmek" anlamına geldiği eskiden beri biliniyormuş. Ezza- sözcüğünü Hrozny, İngilizce "to eat" ve Almanca "essen" – "yemek" eylemleriyle, Watarra'nın ilk kısmı olan watar sözcüğünü de İngilizce "water", Almanca "wasser" ile ve Hititçe'de içmek anlamına gelen eku- eylemini Latince su anlamına gelen "aqua" sözcüğü ile karşılaştırmış. Böylece Hititçe bir cümleye ilk kez anlamlı bir çeviri verilmiş. Daha sonra bu tabletin tümü okunarak aşağıda yer alan Kral I.Hattuşili'nin vasiyeti ortaya çıkmış:

I.Hattuşili'nin Vasiyeti:

"...

Sizler benim, büyük kral Labarna'nın sözlerini koruyun! Eğer onları korursanız Hattusa yükselecek! Ülkemi de huzura kavuşturacaksınız! ekmek yiyeceksiniz, su da içeceksiniz! Eğer korumazsanız ülkemiz başka birinin olacak!

..."

İlginçtir, Hititçe'nin çözümlenmesi yeme-içmeye ilişkin bir tablette yer alan vasiyetle başlamış...

HİTİT UYGARLIĞI'NDA MUTFAK KÜLTÜRÜ

Elimde şu sıralar okuduğum bir kitaptan söz etmek istiyorum. "Deneysel Bir Arkeoloji Çalışması Olarak Hitit Mutfağı" (1) Kitapta, Hitit mutfak kültürü ayrıntılı bir şekilde anlatılıyor. 2008 yılında basılan bu kitabı ancak bugün dikkate almamın nedeni ise -üstüme vazifeymiş gibi- tahıllarda bulunan bitkisel bir protein olan "gluten"in yarattığı "Çölyak" hastalığının tarihsel kökenine ait birşeyler bulabilmek...

Hitit mutfağı, anlatıldığı kadarıyla sandığımdan çok zengin. Baharatlar, sebze ve meyveler yanında, sütten peynir, yoğurt, bira ve malt, çeşit çeşit ekmek ve yemek yapımı ayrıntılı bir şekilde anlatılıyor. Öyle de basit bir dille anlatılıyor ki, insanın oturup yapası geliyor. Çünkü, tabletlerde yer alan yemek tariflerinin uygulanmasında gerçeğe yakın olması için bölgedeki yemek yapma teknikleri araştırılmış ve kalıntılarda çıkan kap kacakların benzerleri yaptırılarak kullanılmış.

Hitilerin mutfağında ekmeğin önemli bir yeri var. Koruyucu tanrılar, hanedan cenazeleri gibi ritlerde çokça kullanıldığı için tabletlerde de çok farklı ekmek türleri bulunmuş. Tam buğday unundan yapılan Ninda Gur ra, Ninda Im-za; Ninda Sıg; (yufka ekmek), Ninda Ku (tatlı ekmek), Ninda iedea (yağlı börek), Ninda lal (ballı ekmek), daha birçok ekmek çeşidi tarifi bulunuyor kitapta... Ekmek yapımında kullandıkları mayalar da çok ilginç: meşe palamudundan, üzümden, incirden ve küden maya yapılmış.

Kitapta; ballı bira yapımı gibi Hititlere özgü alkollü içki yapımı tarifleri de yer alıyor.

Kutsal törenlerde tanrılara sunulmak üzere ve özellikle hayvan sakatatlarından çok çeşitli yemekler yapılmış. Koyun karaciğeri, yüreği ve dalağından yapılan "Sakunni", keçe yüreği ve boyun kısmından yapılan "Zashia", zırhlanmış koyun eti, koyun şişek, nar suyu ve nar taneleriyle yapılan "Esri", bunlardan bazıları...

Kitap, ayrıntılı bir şekilde hitit mutfağına ilişkin bilgiler veriyor. Öyle ki, bu işi az-çok bilenler için bir "Hitit Restoran" açabilecek zengin menü içeriyor.

Edinmenizi öneririm.

1"Deneysel Bir Arkeoloji Çalışması Olarak Hitit Mutfağı"

Metro Kültür yayını

ISBN: 978-9944-0188-1-4

Yaşar Cengiz Çınar

Ankara Cumhuriyet Lisesi